Wakacje w czasach zarazy

23/04/2020

Rozwiązania dotychczasowe

Należy zacząć od tego, że z art. 47 ust. 4 ustawy z dnia 24 listopada 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych wynika następująca podstawowa reguła:

• Podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego.

Dla porządku należy wyjaśnić, że umowa o udział w imprezie turystycznej (dalej również jako: umowa) to nic innego jak oficjalna nazwa tzw. umowy o wycieczkę, czyli umowa obejmująca dwie z następujących usług:

1. przewóz pasażerów,
2. zakwaterowanie,
3. wynajem pojazdów samochodowych,
4. inną usługę świadczoną podróżnym, która nie stanowi części usług wskazanych w pkt 1-3.

Odstąpienie od umowy to oświadczenie podróżnego skierowane do organizatora turystyki (np. biura podróży, agenta turystycznego itp. - dalej: organizator) w dowolnej formie (chyba że z umowy wynika inna forma, np. pisemna), które zawiera w swej treści wolę wycofania się podróżnego z umowy. Gdy organizator otrzyma od podróżnego takie oświadczenie, dochodzi wówczas do rozwiązania umowy.

Stan epidemii wywołany COVID-19 to niewątpliwie przyczyna, która uzasadnia odstąpienie przez podróżnego od umowy, ponieważ jest to okoliczność nieunikniona, nadzwyczajna, która uniemożliwia realizację imprezy turystycznej.

W związku z powyższym podróżny ma prawo z powodu COVID-19 zrezygnować z imprezy turystycznej (np. wycieczki zagranicznej) bez ponoszenia dodatkowych kosztów, poprzez złożenie organizatorowi oświadczenia o odstąpieniu od umowy opisanego powyżej.

Gdy w wyniku odstąpienia od umowy dojdzie do jej rozwiązania, podróżny może żądać od organizatora zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, ale bez odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym zakresie (czyli bez dodatkowych świadczeń pieniężnych przewyższających cenę wycieczki).

Organizator powinien zwróć wszelkie ww. wpłaty w terminie 14 dni od dnia otrzymania ww. oświadczenia podróżnego o odstąpieniu.

Warto zwrócić uwagę, że symetryczne prawo ma również organizator:

• Organizator turystyki może rozwiązać umowę o udział w imprezie turystycznej i dokonać pełnego zwrotu podróżnemu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez dodatkowego odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli nie może zrealizować umowy z powodu nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności i powiadomił podróżnego o rozwiązaniu umowy o udział w imprezie turystycznej niezwłocznie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej.

W jaki sposób Tarcza antykryzysowa zmieniła powyższe reguły?

Tarcza antykryzysowa wprowadziła art. 15k do ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Zgodnie z ww. przepisem odstąpienie od umowy lub rozwiązanie przez organizatora umowy o udział w imprezie turystycznej, o których była mowa powyżej, które pozostają w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, stają się skuteczne z mocy prawa dopiero po upływie 180 dni od dnia powiadomienia przez podróżnego o odstąpieniu lub powiadomienia o rozwiązaniu przez organizatora.

Przykładowo zatem, jeżeli podróżny złoży organizatorowi oświadczenie o odstąpieniu (powiadomi go o odstąpieniu) 30 kwietnia b.r. i w tym samym dniu organizator z tym oświadczeniem się zapozna, to umowę będzie uważać się za rozwiązaną z dniem 27 października b.r. (proszę nie pytać dlaczego użyto w tym terminie dni, a nie miesięcy – jakość przepisów zawartych w Tarczy antykryzysowej niestety i w tym wypadku pozostawia wiele do życzenia).

Czy taka regulacja jest właściwa?

Jej cel jest jasny: organizator otrzymuje dodatkowy, wprowadzony ustawą, czas na zwrot ceny czy też zaliczki wpłaconej przez podróżnego na poczet ceny imprezy turystycznej. Wydaje się jednak, że przesunięcie w czasie skuteczności oświadczenia o odstąpieniu od umowy nie jest z cywilistycznego punktu widzenia poprawnym rozwiązaniem.

Można wyobrazić sobie następującą sytuację: podróżny składa oświadczenie o odstąpieniu - jak w powyższym przykładzie - 30 kwietnia b.r. i następnie nie bierze udziału w imprezie turystycznej, która miała odbyć się w lipcu b.r. Cena wycieczki wyniosła 2000 zł, podróżny wpłacił zaliczkę 500 zł, a pozostała część miała być zapłacona w terminie do 30 czerwca b.r. Skoro oświadczenie o odstąpieniu będzie skuteczne dopiero z dniem 27 października, to organizator teoretycznie ma prawo domagać się zapłaty całości ceny z dniem 1 lipca b.r. Co więcej, ma on teoretycznie prawo żądać odsetek za opóźnienie od tej daty od niezapłaconej przez podróżnego części ceny i odszkodowania za zwłokę w jej zapłacie. Analogicznie – jeżeli organizator zaproponował rozwiązanie umowy o imprezę turystyczną i podpisano porozumienie w tym celu 30 kwietnia b.r., to odłożenie w czasie skutku rozwiązania umowy o imprezę turystyczną powoduje, że organizator finalnie nie wykonuje umowy o imprezę turystyczną (nie zapewnia jej realizacji). W takim wypadku podróżny teoretycznie mógłby się domagać od organizatora odszkodowania z tego tytułu z chwilą nie dojścia imprezy turystycznej do skutku, a przed 27 października b.r..

Powyżej była mowa o teoretycznej możliwości, ponieważ nawet gdyby podróżny (lub organizator) wytoczył w sądzie w chwili obecnej powództwo w tej sprawie, domagając się zapłaty od drugiej strony, to wyrok z pewnością nie zapadłby przed końcem października b.r., czyli przed dniem, w którym odstąpienie stanie się już skuteczne. Powództwo w takiej sytuacji będzie oddalone. Zatem rzeczywista możliwość domagania się ww. dodatkowych świadczeń pieniężnych jest niewielka, tak, jak i ryzyko z tym związane. Niemniej – znów - jakość tej regulacji pozostawia wiele do życzenia.

Warto zatem w odrębnym porozumieniu i w sposób jasny uregulować kwestie wszelkich płatności z umowy tak, aby nie było wątpliwości, co do tego, czy i ewentualnie zwrot jakich kwot powinien się nastąpić na rzecz drugiej strony, w sytuacji gdy doszło do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej.

Voucher

Tarcza antykryzysowa wprowadziła dodatkowe rozwiązanie, która zakłada, że organizator może zaproponować podróżnemu voucher w zamian dotychczasowej imprezy turystycznej, która nie może odbyć się z powodu COVID-19. Voucher jest do wykorzystania w ciągu roku, od dnia, w którym miała odbyć się pierwotna impreza. Podróżny może zgodzić się na voucher, ale nie musi.

Jeżeli podróżny zgodzi się na voucher, ale wcześniej: złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy bądź doszło do rozwiązania umowy z inicjatywy organizatora, rozwiązanie umowy nie będzie skuteczne. Przykładowo zatem, jeżeli sekwencja zdarzeń jest następująca: (1) podróżny składa oświadczenie o odstąpieniu, (2) organizator je przyjmuje, (3) organizator oferuje podróżnemu voucher, na który (4) podróżny wyraża zgodę i zawierają w związku z tym porozumienie/umowę (5) - to oświadczenie o odstąpieniu złożone przez podróżnego przestaje wiązać.

Rozwiązanie wydaje się słuszne, ale Tarcza antykryzysowa nie przesądza wprost o tym, co dzieje się w przypadku skorzystania z vouchera z dotychczas wykupioną imprezą turystyczną . Brak jest regulacji, która przewidywałaby, przykładowo, że strony nie muszą realizować obowiązków z dotychczasowej umowy, która przecież jest dostatecznie określona, tzn. obejmuje konkretną cenę za podróż w konkretne miejsce docelowe (plus ewentualne inne usługi). Wręcz przeciwnie – skoro odstąpienie przestaje być skuteczne gdy strony zgodzą się na voucher, to umowa o imprezę turystyczną dalej powinna wiązać.

Aby rozwikłać powyższe zagadnienie teoretycznie można by potraktować powyższą regulację jako rodzaj ustawowej nowacji (per analogiam art. 506 k.c.). Nowacja mogłaby w tym wypadku polegać na założeniu, że w celu umorzenia zobowiązania dłużnik (tutaj: organizator) zobowiązuje się za zgodą wierzyciela (tutaj: podróżnego) spełnić inne świadczenie (voucher na nową wycieczkę) albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, i wówczas zobowiązanie dotychczasowe (umowa o udział w imprezie turystycznej, od której odstępuje podróżny) wygasa.

Niemniej ww. rozwiązanie jest kontrowersyjne, ponieważ nowacji dokonuje się poprzez zawarcie dodatkowej umowy, w tym wypadku pomiędzy podróżnym a organizatorem. Nowacji nie wolno również domniemywać, a sama wola stron, aby dokonać nowacji, powinna być wyrażona dostatecznie jasno. W mojej ocenie choć sens ww. regulacji wydaje się być jasny (jeżeli pierwotna wycieczka nie może być zrealizowana, to organizator może zaproponować w zamian voucher na inną wycieczkę), to znowelizowana ustawa powinna precyzyjnie określać co dzieje się z dotychczasową umową w sytuacji skorzystania przez podróżnego z opcji vouchera.

Należy wobec tego poczynić kolejną rekomendację, aby strony w przypadku zamiaru wykorzystania vouchera wyraźnie i jasno zadeklarowały swoje stanowisko co do losów pierwotnej umowy o udział w imprezie turystycznej.

Pozostałe regulacje

Tarcza wprowadziła również następujące rozwiązania:

• Wartość vouchera, o którym mowa powyżej, nie może być niższa niż kwota wpłacona na poczet realizacji dotychczasowej umowy o udział w imprezie turystycznej.
• Środki odpowiadające wpłatom na poczet realizacji umów o udział w imprezie turystycznej, podlegają ochronie na wypadek niewypłacalności organizatora.
• W przypadku, gdy podróżny odstąpi od umowy lub organizator rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej, które to odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, przedsiębiorcy turystycznemu przysługuje zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny.
• Przedsiębiorca turystyczny może wystąpić do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego o zwrot wpłaty, nie później niż w terminie 60 dni od dnia odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy.
• We wniosku do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego o zwrot wpłat należy wykazać kwotę mającą podlegać zwrotowi. Do wniosku dołącza się dokumenty potwierdzające odstąpienie od umowy lub jej rozwiązanie wraz z oświadczeniem organizatora dotyczącym daty, w których to oświadczenie lub rozwiązanie stało się skuteczne oraz deklarację wraz z wykazem umów, z których wynikają składki podlegające zwrotowi.

• ← Tarcza antykryzysowa a umowy najmu w obiektach handlowych
• CZĘŚĆ 1. Kiedy członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają za jej długi? →